Асаблівасці падрыхтоўкі рэпартажаў для тэлеканалаў

Размещено на /

Змест

Уводзіны

Глава 1. Стылістыка рэпартажу

1.1 З гісторыі рэпартажа

1.2 Пазіцыя журналітса ў рэпартажы

1.3 Тыпы рэпартажа

1.4 Вобразныя сродкі мовы ў рэпартажы

1.5 Патрабаванні да тэксту тэлерэпартажа

Глава 2 . Стылістычны аналіз рэпартажу на матэрыяле рэпартажаў АНТ, СТБ, БТ

2.1 Рэпартажы тэлеканала АНТ

2.2 Рэпартажы тэлеканала СТБ

2.3 Рэпартаж тэлеканала БТ

Заключэнне

Спіс выкарыстанай літаратуры

Уводзіны

Рэпартаж – самы аператыўны жанр у сучаснай журналістыцы. Яго папулярнасць тлумачыцца перш за ўсё яго максімальнай прыблізнасцю да жыцця. У нашай курсавой працы мы вырашылі больш падрабязна разгледзець менавіта тэлерэпартаж, а не рэпартаж на радыё ці ў газеце. Бо на тэлебачанні рэпартаж з’яўляецца жанрам нумар адзін. Асабліва ў інфармацыйных праграмах.

У друку існуе прыярытэт ў аналітычных і мастацка-публітыстычных жанраў, а сярод інфармацыйна-публітыстычных дамінуе інтэрвью. На тэлебачанні іншая справа. Аналітычныя і мастацка-публітыстычныя жанры тут таксама ёсць, але яны распаўсюджаны не так часта як інфармацыйныя. Аналітычныя праграмы, якія выходзяць пасля навін, займаюць меньш эфірнага часу, і гледачоў у іх няшмат. А штодзённыя навіны глядзяць усе. А глядзяць іх менавіта таму, што у іх ёсць рэпартажы. Гэта зразумела: бо тэлебачанне патрабуе аператыўных жанраў. На нашу думку, раскрываючы гэтую тэму праз тэлерэпртаж, можна больш дакладна і яскрава растлумачыць, што такое рэпартаж увогуле.

Асноўная мэта рэпартажа – аператыўна, дакладна і выразна паведаміць пра што-небудзь значнае і цікавае. Рэпартаж дае магчымасць слухачу як бы самому, на свае ўласныя вочы ўбачыць тое, аб чым расказвае журналіст. Звычайна ў рэпартажы паведамляецца пра тыя падзеі, сведкам якіх быў сам аўтар. рэпартаж беларускі тэлеканал журналіст

Мэта нашай работы: вызначыць, якія вобразныя сродкі мовы выкарыстоўваць на тэлебачанні ў рэпартажах сёння, параўнаць, як падаюцца аператыўныя навіны на некалькіх беларускіх тэлеканалах, вылучыць тыповыя асаблівасці ў выкарыстанні моўных адзінак, даследаваць моўную структуру рэпартажа.

Беларускае тэлебачанне сёння развіваецца. Прафесійны ўзровень, на нашу думку, даволі высокі, але трэба яшчэ шмат працаваць, каб дасягнуць большых поспехаў. Гэта датычыцца і такога жанру, як рэпартаж. Любое здарэнне ў свеце: ці гэта выбары прэзідэнта, ці прыродныя катаклізмы, ці , нават, рабаванне банка -- патрабуе аператыўнасці ў падачы інфармацыі. Вось тут не абыйсціся без рэпартажу. Навіна, якая пададзена у гэтым жанры, будзе прыцягваць аудыторыю, інтрыгаваць, не дазваляючы адысці ад экрана тэлевізара. Менавіта такія навіны ніколі не застануццца без заўвагі гледача, які заўсёды будзе зацікаўлены ў тым, каб іх убачыць. Рэпартаж не кансерватыўная форма, ён знаходзіцца ў руху, развіваецца. Змяняюцца прыёмы, метады падання матэрыялу. Змяняюцца і асаблівасці жанру. Навозаў М. так гаворыць пра гэтую з’яву: ” Репортаж – жанр информационный – всё более и более приобретает черты газетной публицистики”. Далей: “Важно заметить, что авторы репортажей, не ограничиваются информационной стороной дела, описанием тех фактов, событий, очевидцами которых им довелось быть, но делают обобщения на основе анализа и сопоставления предыдущих фактов и событий. Репортаж как бы заглядывает вглубь явления, изучает его с самого рождения”. [2, с.38]

Глава 1. Стылістыка рэпартажу

1.1 З гісторыі рэпартажу

Рэпартаж – адна з асноў журналістыкі. Усю гісторыю журналістыкі можна назваць гісторыяй станаўлення і развіцця рэпартажу. Тэрімн “рэпартаж” паходзць з францускай мовы і азначае “reportage” і англіскай “report” – паведаміць. Агульны корань гэтых слоў -- ад лат. (“reporto” - перадаваць). Першыя рэпартажы з’явіліся ў газетах Англіі, Францыі, Германіі, ЗША у першай палове XIX ст.

Першапачаткова жанр рэпартажу прадстаўлялі публікацыі, у якіх паведамлялася аб судовых справах, парламенцкіх дэбатах, розных сходах. Пазней такія рэпартажы сталі называць справаздачамі. А рэпартажамі былі публікацыі іншага плану, якія па свайму зместу былі падобныя да сучасных нарысаў. Так, знакамітыя западныя рэпарцёры Джон Рыд, Эган Эрвин Киш, Эрнэст Хемінгуэй, Юліус Фучык былі хутчэй нарысістамі, чым рэпарцёрамі. Менавіта западныя нарысы з’яўляюцца генетычнымі папярэнікамі сучаснага рэпартажа.

1.2 Пазіцыя журналіста ў рэпартажы

Асноўная мэта гэтага жанру – інфармаваць, апісаць, расказаць, ацаніць з’яву, факты рэальнага жыцця. Доўгі час лічылася, што рэпартаж – “аднаднеўка” і жыве толькі разам з газетай адзін дзень, а на радыё і тэлебачанні -- толькі ў час трансляцыі. Насамрэч, рэпартаж крэпкі, даўгавечны і як журналісцкі матэрыял, і як гістарычны дакумент. Для выпрацоўкі добрага стылю рэпарцёру небходны інтэлект, здольнасць кампанаваць дэталі і будаваць асацыятыўны шэраг. Акрамя таго, патрэбна практыка і ўменне выкарыстоўваць асноўныя прынцыпы, а таксама любоў да мовы і бездакорнае веданне граматыкі. Гэтыя прынцыпы павінны глыбока ўкараніцца і быць натуральнымі, каб праяўляцца ўжо рэфлектыўна, нават пад уціскам жорсткіх тэрмінаў і абставінаў. Нагляднасць рэпартажу абумоўлівае выбар стылістычных сродкаў. Эпітэты, параўнанні, матафары даюць журналісту магчымасць перадаць абставіны, падзеі, намаляваць вобраз непасрэднага ўдзельніка працэсу, паказаць дэталь, якая журналіста ўразіла. У рэпартажы не трэба асцярожнічаць з выкарыстаннем прыметнікаў. Стылістычныя сродкі рэпартажу павінны несці элементы эмацыйнасці. Журналіст можа дамагчыся эфекта прысутнасці толькі тады, калі здолее правільна абраць стылістычныя сродкі для выказвання сваіх эмоцый, адшукаўшы яркія і дакладныя эпіэты, трапныя параўнанні.

Паводле артыкула Л. Царовай, рэпартаж трымаецца на трох кітах: навочнасці, інфарматыўнасці, аператыўнасці. [7, с.86]

Тэлерэпартаж аб’ектыўны сам па сабе, таму што відэакамера здымае толькі тое, што адбываецца на самой справе. Аднак у закадравым тэксце рэпарцёра адчуваецца суб’ектыўнае ўспрыманне аўтарам таго, што адбываецца. Таму можна сказаць, што рэпартаж – гэта суб’ектыўны жанр.

Задача любога рэпарцёра заключаецца перш за ўсё ў тым, каб даць аўдыторыі магчымасць убачыць з’яву, якая адбываецца, вачамі рэпарцёра. Чалавека, які пысутнічае на месце ў гэты час. Трэба стварыць “эфект прысутнасці”. Мэта тэлерэпартажу -- перанесці глядача на маесца падзеі. Рэпарцёру трэба не толькі апісаць якую-небудзь з’яву, але апісаць яе так, каб вызваць перажыванні. Вобраз аўтара, аўтарскія адносіны да прадмета размовы, ступень выражанасці аўтарскага “я” вызначаюць не толькі форму маўлення, але і своеасаблівасць адбору лексічных і граматычных сродкаў мовы. Мера ўдзелу аўтарскага “я” ў моўнай структуры рэпартажу дазваляе вылучаць шэраг яго разнавіднасцей – ад кароткага інфармацыйнага рэпартажу, дзе факты ў асноўным толькі паведамляюцца, да рэпартажу аналітычнага, напоўненага аўтарскім роздумам, аўтарскай экспрэсіяй, публіцыстычнымі каментарыямі, вобразнымі сродкамі. Кожная з гэтых разнавіднасцей рэпартажу, падпарадкуючыся пэўнай форме вобраза аўтара, абумоўлівае характар выбару лексіка-граматычных сродкаў: нейтральная, агульнаўжывальная лексіка, фразеалогія, граматычныя сродкі – у рэпартажах інфармацыйнага тыпу; актыўнае выкарыстанне эмацыянальна-экспрэсіўнай лексікі і фразеалогіі, гутарковых сродкаў сінтаксісу – у рэпартажах аналітычнага, публіцыстычнага характару.

Адным з важных фактараў, што вызначаюць характар рэпартажа, з’яўляецца пазіцыя вытворцы маўлення. Вядома, што любое маўленне мае свайго вытворцу, але граматычныя формы, спосабы яго выяўлення абмежаваныя. Так, у беларускай мове маўленне можа весціся ад 1-й і 3-й асобы, але фактычна прамоўца выступае заўсёды як 1-я асоба, нават калі фармальна маўленне пабудавана ў 3-й асобе. Форма маўлення ад 1-й асобы больш натуральная, звычайная. І граматычна займеннік я – дамінуючая, зыходная форма. Усе астатнія ўласныя займеннікі функцыяніруюць і існуюць толькі ў сувязі з я і адносна я. Так, уласны займеннік 2-й асобы адзіночнага ліку ты - называнне субяседніка гаворачым; ён – абазначэнне любой 3-й асобы (не я і не ты) пры звяртанні да глядача. Маўленне можа весціся ад любой з трох граматычных асоб. Іх каардынацыя і складае аснову маўлення. Улічваючы дамінуючую ролю я (вытворцы маўлення) у фарміраванні маўлення, можна пакласці гэтую прыкмету ў аснову класіфікацыі ці тыпалогіі маўлення, і вылучыць наступныя яе тыпы:

І тып – маўленне вядзецца ад першай асобы. Адбываецца супадзенне

вытворцы маўлення з аўтарскім я. Такі тып выкарыстоўваеца ў размоўным стылі, лістах, дзённіках, часткова ў публіцыстыцы.

ІІ тып – маўленне вядзецца ад 3-й асобы: вытворца маўлення фармальна

(але не фактычна) не ўдзельнічае ў маўленні. Вытворца маўлення і граматычная катэгорыя не супадаюць;

ІІІ тып – змешаны: маўленне адбываецца ад 1-й і 3-й асобы;

IV тып – апавяданне адбываецца ад імя 2-й асобы.

У публіцыстыцы маўленне стылістычна адносна аднароднае – вядзецца галоўным чынам ад 3-й асобы, але “я” прысутнічае ў большай ці меншай ступені, у залежнасці ад жанра, тэмы і іншых фактараў. Тая ці іншая ступень падкрэслівання аўтарскага я служыць спосабам зрабіць мову разнастайнай, змяняць яе эмацыянальны тонус, мадальнасць, -- гэта адзін з галоўных выяўленчых сродкаў.

Рэпартаж належыць да ІІІ тыпу маўлення. Гэта азначае, што аповед у ім вядзецца ад 3-й ці 1-й асобы, але фактычны вытворца маўлення вядомы – гэта аўтар, журналіст. У залежнасці ад характару рэпартажу ён так ці інакш праяўляе сябе ў маўленні.

1.3 Тыпы рэпартажу

Рэпартажы бываюць падарожныя, спартыўныя, ваенныя, судовыя і інш. Па спосабу трансляцыі адрозніваюць прамы, калі падзея адбываецца ў гэты момант, і фіксаваны рэпартажы, калі дзеянне зацягваецца і яго інфармацыйная каштоўнасць уступае каштоўнасці эфірнага часу. Па гукаваму тыпу рэпартажы бываюць нямыя і сінхронныя. У апошніх прысутнічаюць шумы канкрэтнай з’явы, а таксама мова яе ўдзельнікаў. У нямым рэпартажы можна пачуць толькі голас рэпарцёра. Такі від рэпартажа ўсё меньш з’яўляецца ў эфіры. Па спосабу падачы інфармацыі рэпартаж падзяляецца на каменціраваны і некаменціраваны. Некаменціраваны рэпартаж ці трансляцыя, - гэта самы просты від рэпартажа. У ім няма закадравага тэксту аўтара, а гледачам усё зразумела без каментарыяў. У рэпартажы выкарыстоўваецца каментарый, дзе рэпарцёр паясняе падзею з дапамогай закадравага тэксту.

Ёсць яшчэ адна класіфікацыя рэпартажа: тэматычны, пастановачны і падзейны .

Падзейны рэпартаж

Падзейны рэпартаж прысвечан якой-небудзь падзее ці здарэнню. У гэтым выпадку, з’ява заўсёды адбываецца самастойна ў канкрэтны момант незалежна ад рэпарцёра. Таму яе немагчыма змяніць. Тут рэпарцёр не кіруе падзеяй, а ідзе ўслед за ёй.

Існуе праблема інфармацыйнай падставы ці праблема выбару навін. Дэвід Рэндал дае такое азначэнне навіне: “Это свежая и необычная информация на тему, представляющую всеобщий интерес, и ранее неизвестная”. [4, с.34]

У кнізе Эверэтта Дэнніса “Размовы аб масс-медыя” првыедзен спіс падзей, найбольш цікавых глядачу:

1. Канфлікт, сутыкненне інтарэсаў людзей, краін, арганізацый,

2. Катастрофа ці аварыя,

3. Новыя факты якой-небудзь значнай падзеі,

4. Навіны палітыкі і эканомікі,

5. Навіны культуры, спорту,

6. Значныя з’явы ў жыцці знакамітых людзей,

Іншымі словамі, навіна – гэта не толькі тое, што людзам неабходна ведаць, але і тое, пра што ім будзе цікава ведаць.

Тэматычны рэпартаж - гэта такі рэпартаж, калі журналіст на працягу адпавденага часу збірае факты пра якую-небудзь з’яву, выбудоўвае прычынна-выніковы ланцужок. Менавіта з яго атрымоўваецца нейкая выснова, якая і з’яўляецца інфармацыйнай падставай для стварэння тэматычнага рэпартажу. Гэта можа быць рэпартаж аб працы гарадскога транспарта ці экалагічным стане якога-небудзь рэгіёна. Часам тэматычны рэпартаж нараджаецца дзякуючы падзейнаму. У гэтым выпадку тэматычны рэпартаж -- гэта распрацаваная тэма аператыўнага рэпартажу.

Пастановачны рэпартаж -- гэта такі рэпартаж, калі журналіст правацыруе якую-небудзь з’яву, а потым апісвае яе, гледзячы на рэакцыю людзей. Тут усё пад кантролем рэпарцёра, ён можа ўплываць на з’яву, а не ісці ўслед за ёй.

1.4 Вобразныя сродкі мовы ў рэпартажы

Рэпартаж адносіцца да інфармацыйных жанраў публіцыстычнага стылю. Своеасаблівасць публіцыстычнага стылю вызначаецца ў першую чаргу спецыфікай публіцыстычнай формы адлюстравання рэчаіснасці, якая спалучае сістэму разгорнутых доказаў, што ўздзейнічаюць на розум чытачоў і слухачоў строгай лагічнасцю думкі і на іх пачуцці – эмацыянальнага выкладу. У публіцыстычным стылі спалучаюцца дзве важныя функцыі мовы – інфармацыйная (перадача грамадскай інфармацыі) і экспрэсіўная (уздзеянне на свядомасць людзей). Гэтыя функцыі ўзаемазвязаныя, неаддзельныя адна ад другой. Таму публіцыстычным стылем карыстаюцца тады, калі неабходна перадаць пэўную інфармацыю і адначасова аказаць уздзеянне на адрасата, пераканаць яго ў чым-небудзь, выклікаць цікавасць да канкрэтных ідэй, поглядаў, заахвоціць да пэўных дзеянняў і ўчынкаў. Тэматычны дыяпазон публіцыстыкі вельмі шырокі, ён вызначаецца таксама багаццем жанравых форм адлюстравання рэчаіснасці. Вылучаюцца тры катэгорыі публіцыстычных жанраў:

1) інфармацыйныя (заметка, рэпартаж, справаздача, інтэрв’ю, хроніка, агляд);

2) аналітычныя (артыкул, карэспандэнцыя, каментарый, рэцэнзія, агляд);

3) мастацка-публіцыстычныя (нарыс, эсэ, фельетон, памфлет).

Тыповымі рысамі публіцыстычнага стылю з’яўляюцца эмацыянальнасць, ацэначнасць, вобразнасць, пабуджальнасць. Усе гэтыя рысы адпавядаюць і рэпартажу. Яркая эмацыянальна-экспрэсіўная афарбоўка публіцыстычных твораў тлумачыцца тым, што калі аўтар перадае інфармацыю, ён выражае свае адносіны да яе. Прычым пазіцыя аўтара-публіцыста ў адрозненне, напрыклад, ад пазіцыі аўтара мастацкага твора выражаецца звычайна прама і адкрыта, што часта і абумоўлівае агітацыйны, пабуджальны характар публіцыстыкі.

Асноўныя рысы публіцыстычнага стылю выяўляюцца з дапамогай розных моўных сродкаў. Тут шырока выкарыстоўваецца грамадска-палітычная лексіка і фразеалогія (грамадзянін, канстытуцыя, суверэнітэт, дэпутат, міждзяржаўнае пагадненне, канферэцыя, парламенцкія выбары і інш.); словы, якія набываюць прымету публіцыстычнасці толькі пры ўжыванні ў пераносным значэнні (школа выжывання, працоўная вахта, палітычная гульня, атмасфера даверу, сустрэча на ўзроўні паслоў і інш.); стылёва афарбаваныя словы са станоўчай і адмоўнай ацэнкай (працаўнік, перадавік, міласэрнасць, дабрабыт, расіст, экстрэміст, мешчанін і інш.).

У рэпартажы нельга прыслабляць напругу. Ёсць некалькі спосабаў, каб стварыць дынаміку ў рэпартажы. Па-першае, гэта адмысловая кампазіцыя. Па-другое, дынаміку добра перадаюць стылістычна афарбаваныя дзеясловы, эпітэты і іншыя вобразныя сродкі мовы.

Як і ў мастацкай літаратуры, у публіцыстыцы шырока выкарыстоўваюцца метафары, эпітэты, параўнанні і іншыя тропы. У рамках кожнага стылю метафры трансфармуюцца, відазмяняюцца ў адпаведнасці з унутрыстылявымі фактарамі і патрэбамі. Публіцыстычнай метафары характэрна ярка выражаная ацэначнасць, станоўчая ці адмоўная. У рэпартажы метафарызуюцца, як правіла, паняцці, важныя ў ідэалагічных, эканамічных і іншых адносінах: чорнае золата блакітныя артэрыі. У гэтых і аналагічных выпадках замена прамых найменняў экспрэсіўнымі мае пазітыўна-ацэначны характар, падкрэслівае важнасць метафарызуемых паняццяў.

Актыўна ўжываюцца такія словы інтэрнацыянальнай палітычнай лексікі, як парламент, электарат, інаугурацыя, спікер, імпічмент, легітымны, рэйтынг, кансенсус, эксклюзіўны, карупцыя, прэзентацыя. Аднак менавіта такая лексіка патрабуе дакладнасці словаўжывання, адпаведнасці слова значэнню. Некаторыя з такіх слоў з’яўляюцца варварызмамі – словамі, якія ўласцівыя толькі рэаліям той краіны, адкуль яны прыйшлі да нас. Напрыклад, слова імпічмент мог бы быць лёгка заменены ў розных выпадках выразамі накшталт: адхіленне ад улады, ініцыяваць працэс недаверу, судовы працэс над прэзідэнтам, абвінавачванне ў злачынстве і г.д.

У мове рэпартажу выкарыстоўваюцца новыя словы і словазлучэнні, якія адлюстроўваюць сацыяльныя і палітычныя працэсы ў грамадстве: фінансавае аздараўленне, альтэрнатыўныя выбары, новае палітычнае мысленне і інш.

У апошія гады значна папоўніўся слоўнік навуковай тэрміналогіі: Інтэрнэт, прынтэр, віртуальны свет, стагнацыя, холдынг, дылер, інвестыцыя, спонсар і інш. Тут таксама існуе небяспека забруджвання мовы іншамоўнымі словамі, у той час як можна лёгка знайсці адпаведнікі ў беларускай мове.

Асаблівай увагі заслугоўвае выкарыстанне ў рэпартажах так званых маўленчых стандартаў і клішэ. Яны ўзнаўляюцца ў маўленні, падобна фразеалагізмам і выкарыстоўваюцца ў многіх функцыянальных стылях, у тым ліку ў публітыстычным. У адрозненне ад штампаў яны не выклікаюць негатыўных адносін, бо дапамагаюць эканомна выражаць думку, садзейнічаюць хуткай перадачы інфармацыі. Да іх належаць, напрыклад, такія выразы, якія атрымалі ўстойлівы характар: разрадка напружанасці, усеагульная падтрымка, духоўныя патрэбы і інш.

Ад маўленчых стандартаў, якія замацаваліся ў публіцыстычным стылі, трэба адрозніваць маўленчыя штампы – шаблонныя моўныя звароты, якія надаюць маўленню канцылярскую афрбоўку: згодна з пастановай, вывесці са складу, прысвоіць званне і г.д. Звычайна гэта метафары, якія ў выніку шырокага распаўсюджання страцілі сваю эмацыянальнасць і вобразнасць. Шкоднасць штампаў у тым, што яны маскіруюць банальныя думкі. Штампы, зразумела, недарэчныя ў мове рэпартажу, увогуле ў публіцыстыцы. У публіцыстычных тэкстах даволі часта сустракаюцца назоўнікі з суфіксамі –осць(-асць), -ств-(-цтв-), -нн-, -ізм, -іст, назоўнікі ў родным склоне (пасля эканамічнага крызісу, рэформа цэн, міністр абароны, скарачэнне ўзбраенняў і інш.), дзеясловы ў цяперашнім і прошлым часе, дзеепрыметнікі залежнага стану прошлага часу: Праект праграмы, накіраванай на падтрымку беларускіх аграгарадкоў, ужо распрацаваны. ( БТ, “Навіны”)

Мова рэпартажу мае і сінтаксічныя асаблівасці. Тут часта выкарыстоўваюцца сінтаксічныя канструкцыі з ярка выражанай экспрэсіўнасцю – сказы з інверсійным парадкам слоў, сказы-звароты, рытарычныя пытанні, паўторы.

У рэпартажы выкарыстоўваюцца стылістычныя (рытарычныя) фігуры – гэта моўныя звароты, якія маюць своеасаблівую сінтаксічную будову і ўзмацняюць выразнасць выказвання. Да іх адносяцца антытэза, эліпсіс, інверсія.

Антытэза (ад грэч. Antithesis - супрацьпастаўленне) – выраз, у якім супраўцьпастаўляюцца кантрасныя, процілеглыя паняцці, прыметы. Звычайна антытэза асноўваецца на антонімах. Выкарыстанне антытэзы дае магчымасць засяродзіць увагу слухача на пэўных рысах героя, абстаноўкі, з’явы і такім чынам узмацніць уражанне ад іх: Багаты і ў будні піруе, а бедны і ў свята гаруе.( народная прыказка) [9]

Інверсія (ад лац. Inversio - перастаноўка) – змяненне ў сказе звычайнага, прамога парадку слоў з мэтай надання пэўнаму слову, члену сказа дадатковай семантычнай і эмацыянальна-экспрэсіўнай нагрузкі. З дапамогай інверсіі падкрэсліваецца важнасць той ці іншай з’явы, апісанню надаецца ўзнятасць, урачыстасць або дынамічнасць. Але непатрэбная інверсія у сказе робіць мову напышлівай, манернай, таму ўжываць яе варта толькі там, дзе адчуваецца ў гэтым сапраўдная неабходнасць. Напрыклад: З жахам гляджу на тое, што адбываецца навокал.( CТВ, “Навіны”)

Эліпсіс (ад грэч. еlleipsis – пропуск) – моўны зварот, у якім свядома апускаецца дзеяслоў-выказнік. Абяцанкі – замест зарплаты. (БТ, “Навіны”) Эліптычныя сказы адметныя тым, што з’яўляюцца сэнсава і сінтаксічна самастойнымі адзінкамі, іх змест зразумелы без кантэксту. Выкарыстанне эліпсіса надае мове дынамізм, выразнасць, дапамагае перадаць псіхалагічнае напружанне таго, хто гаворыць.

Галоўным выяўленчым сродкам радыёрэпартажу з’яўляецца жывое слова. Яно перадае думкі і эмоцыі аўтара. Тут дарэчы будуць асацыяцыі, кантрасты, метафары. Цяжкасць работы над рэпартажам заключаецца ў тым, што журналісту трэба пастаянна знаходзіць вобразныя словы, дакладныя эпітэты і параўнанні, падкрэсліваць характэрныя дэталі. Вялікая роля імправізацыі.

Перыфраза – найчасцей вынік індывідуальна-мастацкага бачання свету. Свабодныя словазлучэнні абазначаюць прадметы і іх прыметы, дзеянні і іх аб’екты раздзельна, а перыфразы, маючы тую самую структуру, семантычна непадзельныя і называюць з’явы жыцця ўсім слоўным комплексам. Гэта добра відаць, калі параўнаць свабодныя і генетычна звязаныя з імі перыфрастычныя словазлучэнні, адрозніць якія можна толькі ў кантэксце. Прыклады: радзіма – зямля продкаў, унук – сынаў сын.

Шмат перыфраз сталі традыцыйнымі. Беларускім шоўкам называюць лён, другім хлебам – бульбу, беларускім морам – возера Нарач, блакітным палівам – газ, царом звяроў – льва, аўтарам Макбета – Шэкспіра. Традыцыйныя перыфразы зразумелыя і без канэксту.

Перавага перыфразы над звычайным словам у тым, што яна не толькі называе пэўную з’яву, але і адразу характарызуе яе праз апісанне прымет, уласцівасцей. Таму яе можна выкарыстоўваць у мове рэпартажу, як адзін з найлепшых вобразных сродкаў.

Здольнасць перыфразы даваць ацэнку журналісты часта выкарыстоўваюць пры замене ўласных назваў. Як вядома, уласнае імя не перадае ніякіх эмоцый, экспрэсій, не характарызуе прадмет ці асобу. У працэсе маўлення ўласнае імя выконвае толькі намінатыўную функцыю. Перыфраза ж адразу і называе, і характрызуе. Напрыклад: Японія, краіна ўзыходзячага сонца, мае свае прыярытэты ў гэтай сферы эканомікі. (СТВ, “Навіны”)

Перыфрастычныя ўласныя назвы звычайна выкарыстоўваюцца ў кантэкстах, дзе ўжываецца і прозвішча, афіцыйная назва або дзе на іх паказвае змест. Некаторыя прадметы, з’явы і дзеянні лічацца непрыстойнымі, і паводле агульнай згоды іх звычайна называюць не адкрыта, а іншасказальна, часта з дапамогай перыфраз. Але часам з дапамогай эўфемізмаў. Даследчыкі не раз пакрэслівалі, што перыфраза і эўфемізм – вельмі блізкія стылістычныя сродкі мовы. Эўфеместычныя выразы мяккае месца, далікатнае становішча, ніжняя адзежына – традыцыйныя перыфразы. Напрыклад: дурань – чалавек, які не разбіраецца ў чым-небудзь, не разумее штосьці.

Важную ролю ў стварэнні моўнай тканіны рэпартажу выконваюць так званыя кампазіцыйна-сэнсавыя (або функцыянальна-сэнсавыя) тыпы маўлення – апісанне, апавяданне і разважанне.

Апісанне звычайна перадае сувязі паміж прадметамі і з’явамі рэчаіснасці. Аснову вобразнага апісання складае прадметная лексіка. Апісанне таксама часта выкарыстоўваецца як зачын рэпартажу. Апісанні мастацкай літаратуры адрозніваюцца ад публіцыстычных апісанняў тым, што апошнія маюць падкрэслены сацыяльна-ацэначны характар. У рэпартажы апісанне выконвае функцыю дакументальна дакладнай перадачы абстаноўкі такой, як убачыў яе аўтар. Напрыклад: У нацыянальным мастацкім музее працягваецца выстаўка японскай керамікі. Кожны прадмет непаўторна прыгожы і мае сваю гісторыю і харктар. У дзень закрыцця пройдзе мастэр-клас па мастацтву экібаны. ( АНТ, “Афіша”)

Апавяданне ў адрозненне ад апісання – дынамічнае, выражае сувязі паміж падзеямі, служыць для выражэння часавай, храналагічнай паслядоўнасці дзеянняў або з’яў. У апавядальных сказах уся актыўная інфармацыя сканцэнтравана ў складзе выказніка. Дзеясловы і акалічнасныя словы – галоўныя кампаненты апавядання: Выстаўка Ганны Балаш пройдзе 4 і 5 лістапада. Там будуць прадстаўлены лялькі, а таксама карціны мастачкі. Гэтая падзея з’яўляецца доказам развіцця сучаснага мастцтва у Беларусі. ( АНТ, “Афіша”)

Разважанне – важнейшы кампанент аўтарскага маўлення, якое звязвае, цэментуе рэпартаж у адно закончанае цэлае. Існуюць два асноўныя метады разгортвання матэрыялу ў разважаннях: сінтэтычны і аналітычны. Можна ісці ад агульных палажэняў да прыватных, г.зн. спачатку прывесці агульнае палажэнне, якое трэба даказаць, а потым падаць факты, доказы і ілюстрацыі (аналітыка); можна, наадварот, ад прыватных назіраняў і з’яў ісці да агульных, г.зн. спачатку паведаміць факты і назіранні, а потым зрабіць агульны вывад, змяшчаючы ў сабе галоўную думку. Але часцей за ўсё сустракаюцца разважанні змешанага тыпу, дзе аналіз перакрыжоўваецца з сінтэзам.

Вялікае значэнне мае для рэпартажнага стылю і склад маўлення, які можа разглядацца з некалькіх пазіцый. Адна з найважнейшых – прыналежнасць маўлення (аўтару, герою). Катэгорыі маўлення, якія вылучаюцца па гэтай прыкмеце, вядомыя: аўтарскае маўленне і чужое (простая, ускосная, няўласна-простая мова).

Асноўныя рысы аўтарскага маўлення рэпартажу – жвавасць, рухомасць, гнуткасць, разнастайнасць. Яно неаднароднае па мадальнай афарбоўцы, па стылістычным складзе, па спосабу выкладання матэрыялу і па спосабах перадачы чужой мовы.

Вуснасць мовы тэлебачання, яе прамы зварот да масавага слухача, які ўспрымае маўленне сінхронна з вымаўленнем, патрабуе асаблівых якасцей слова. Калі лексічная ці граматычная памылка з’явіцца на газетнай старонцы, чытач пераадолее яе з адноснай легкасцю, з меншай стратай сэнсу, чым глядач. Вуснае маўленне няспынна разварочваецца ў часавай прасторы, а яна не дае магчымасці вярнуцца да незразумелага.

У вусным маўленні лепшаму ўзаемаразуменню дапамагаюць розныя нямоўныя элементы: жэсты, міміка, разнастайныя рухі, асоба журналіста ў кадры. Здаецца, што рэпарцёр гаворыць пра падзею без папярэдняй падрыхтоўкі, а стварае ўсё “на хаду”, экспромтам. Гэтым тлумачацца шматлікія адхіленні ад літаратуных норм ужывання слоў і граматычных канструкцый. Але гэта адбываецца ў тых выпадках, калі журналіст не валодае свабодна той мовай, на якой размаўляе.

Вуснае маўленне – гэта з’ява шырэйшая за гутарковы стыль. У вуснае маўленне цалкам уваходзіць гутарковы ( гутаркова-бытавы) стыль, таму некаторыя аўтары часта атаясамліваюць катэгорыі вуснага маўлення і гутарковага стылю.

Гутарковы стыль маўлення – гэта стыль непасрэдных неафіційных зносін, які найбольш ярка ўвасабляецца ў вуснай форме дыялагічнага маўлення бытавога тыпу. Такое маўленне разгортваецца імгненна і адбываецца ва ўмовах, калі прамоўца не мае часу на папярэдняе абдумванне, да таго ж, тут і не патрэбны педантычны адбор сродкаў.

Галоўнае ж, што істотна для гутарковага стылю ў цэлым, - непасрэднасць, адсутнасць прадуманага адбору моўных сродкаў, адсутнасць скурпулёзнасці ў адшліфоўцы мовы. Аднак размоўны стыль у чыстым выглядзе можа існаваць ў рэпартажы вельмі абмежавана. Рэпарцёр і глядач, які сядзіць дома, аддзеленыя адзін ад аднаго, тут няма непасрэднага кантакта, тут мы маем справу не з прыяцельскай размовай аб жыцёвых дробязях. Гэта больш падобна да маналога. У маналагічнай форме будуецца значная частка рэпартажаў, а таксама каментарыяў. Вуснае маўленне, яго накіраванасць на рэальнага глядача, імкненне пераканаць яго вызываюць неабходнасць выкарыстання некаторых рыс дыялога.

1.5 Патрабаванні да тэксту тэлерэпартажу

У апошні час выпрацоўваюцца новыя прынцыпы і патрабаванні да метадаў, зместу, кампазіцыі, афармлення журналіцкіх матэрыялаў. Існуюць патрабаванні да тэксту тэлерпартажу. Вось некаторыя з іх:

1) Трэба пазбягаць абрэвіятур нават пры паўторным згадванні. У эфіры могуць ужывацца толькі агульнавядомыя абрэвіятуры. Напрыклад, РБ – Рэспубліка Беларусь.

2) Спасылка на крыніцу павінна папярэднічаць цытаце, слухач паінен ведаць, хто з’яўляецца аўтарам цытаты, перад тым як яе пачуе.

3) Па магчымасці трэба пазбягаць прамога цытавання. Калі толькі прамая цытата не з’яўляецца істотнай, лепш за ўсё ўжываць пераказ. Карыстацца прамымі цытатамі ў эфіры вельмі нязручна, бо складана ўказаць глядачу на пачатак і канец цытаты. Калі ж даводзіцца цытаваць, лепш пазбягаць няўклюдных фраз, а ужываць выразы “па яго словах”, “як ён сказаў”.

4) Нельга ставіць залежныя сказы перад галоўнымі. Напрыклад: “Забіўшы першы гол у вароты Іспаніі, Дэвід Бэкхам ...” Такі сказ можа вельмі заблытаць слухача. Найлепшы варыянт – просты сказ: дзейнік + выказнік + дапаўненне. Напрыклад: ” Дэвід Бэкхам забіў прешы гол у вароты Іспаніі…” Таксама можна разбіць складаны сказ на два простыя.

5) Калі ў надрукаваным артыкуле можна падаць “Уладзімір Пуцін, былы прэзідэнт”, то рэпарцёру трэба казаць “былы прэзідэнт Уладзімір Пуцін”

6) Лічбы трэба акругляць. Журналісту газеты трэба падаваць лічбы, як мага дакладней, але ў эфіры 5 120 000 рублёў ператвараюцца ў “больш чым пяць мільёнаў рублёў”.

7) Трэба карыстацца дзеясловамі ў цяперашнім часе, калі гэта да месца. Выкарыстанне цяперашняга часу (“гаворыць” замест ”сказаў”) стварае ўражанне імгненнасці дзеяння, а таксама “ эфект прысутнасці”.

8) Вельмі важка пазбягайць займеннікаў. Калі ўсё ж даводзіцца імі карыстацца, трэба не забываць растлумачыць, да каго яны маюць дачыненне. Шмат займеннікаў у матэрыяле могуць ускладніць яго яснасць.

9) Для таго, каб слухач мог адчуць усе нюансы журналісцкага твору, рэпартаж павінен быць напісаны зразумелай і яснай мовай. Але журналіст павінен добра валодаць той мовай , на якой ён размаўляе. Бо рабіць памылкі ў прамым эфіры немагчыма.

10) Лепш чаргаваць складаныя і простыя сказы

Фразы ў рэпартажы павінны быць кароткія. Варта пазбягаць нагрувашчвання думак у адной фразе. Пры вольным вусным выкладанні магчымы фразы больш распаўсюджаныя, чым пры чытанні. Патрабаванне да невялікага аб’ему фразы абгрунтавана фактарам напружвання ўвагі глядача, які не толькі зрокава ўспрымае інфармацыю, але і на слых.

Глава 2 . Стылістычны аналіз рэпартажу на матэрыяле рэпартажаў

2.1 Рэпартажы тэлеканала АНТ, ці ( праграма “ Контуры”) “Жизнь по-особенному” (11 ноября 2007, 20:00)

И теперь тема, которая ни относиться, казалось бы, к жизни страны, но в то же время… На этой неделе в Минске открыли игровую площадку и уникальный подъемник для детей -инвалидов в одном с столичных центров коррекционно – развивающего обучения. Лариса Абрамчук - репортаж о человечности.

Жизнь за стеклом - это не только диагноз, но и образ существования Насти. Болезнь "аутизм" стала полной неожиданностью - к шести месяцев девочка была абсолютно здоровой. В центре коррекционно - развивающего обучения она считаться одной из тяжелых. Настя живет в собственным мире и ни каждого туда впускает.

Три четверти таких детей не разговаривают, поэтому все занятия проходят в игровой форме. Настя очень любит музыку. Теперь ее отучают от бутылочки, следующий шаг - научиться держать ложку. Для ребёнка в шесть лет, казалось бы, мелочи. Для детей "особенных" это - подвиг.

В старших классах задания более сложные, но и тут - определенная специфика. Доска рисунков. Дети показывают, что хотят делать. И доска ощущений. Только так можно развить речь.

Этот центр заметно отличается от многочисленных других. После ремонта тут появились пандусы, поручни для детей с нарушениями психофизического развития. Недавно установили подъемник - аналогов ему нет в Беларуси, и детскую площадку. Хотя и заснеженные, качели и горки дети сразу же испытали. Новинки - это совместная работа центра и англичан - общественной организации помощи "особенным" детям.

Еще 15 лет назад дети с особенностями психофизического развития считались необучаемыми. У родителей был один выход - отказаться от такого ребёнка, у малышей - одна дорога. В закрытый специнтэрнат.

Сегодня все по-другому. Каждую свободную минуту Алла Ушакевич навещает свою подопечную. Оля в центре самая маленькая, но одна с самых прогрессивных. Она борется за своя жизнь с рождения. Родителей лишили родительских прав, а Алла - двоюродная бабушка - не смогла отдать Олю в интернат. В год она еще не ходила, а сейчас рисует и даже что-то бормочет.

Но что делать тем, от кого отказались? Многие из них живут в интернатах. Людмилу Артамонову в округе сначала ни понимали. При двоих собственных детях, они с мужем взяли на воспитание еще шестерых. Людмила сама педагог, а главное - она просто хотела большую семью, не думая о каких-то особенностях в развитии. В доме Артамоновых теперь идет ремонт. В планах - спортивная площадка и мастерские для детей. В Гродненской области это не единственный пример попечительства над детьми с особенностями психофизического развития.

Аналіз:

1. Рэпратаж пачынаецца з выразу “Жизнь за стеклом- это не только диагноз, но